ORIENTEERING - YÖN BULMA TARİHÇE Türkçeleştirme önerisi olan arkadaşlar için bilgi: Sonu -ing'le bitse dahi İngilizce bir kelime değil. İsveç'den geliyor ve yön bulma anlamına geliyor. Dünyada 58 ülkede ulusal federasyonu var. Her ülkede aynı adla biliniyor. Nasıl "Kano"yu Eskimo dilinden, "futbol"u İngilizce'den almışsak bunu da böyle kabul etmeliyiz. Dünyada yaklaşık 200 yıllık bir geçmişi bulunan orienteering, ilk olarak İskandinav ülkelerinden çıktığı içinmidir bilinmez dünya sıralamasında da hala en başarılı sporcular İskandinavlar. Orienteering rüştünü ispat ettikten sonra 1977'de olimpik bir spor dalı olarak kabul edildi. Halen tüm dünyada her yaştan, her cinsten, her meslekten milyonlarca insan bu sporla ilgilenmekte. Türkiye'de de askerler, polisler, izciler, üniversitelerin spor bölümleri gibi kendi içlerine kapalı çevrelerde 1970'li yıllardan beri yapılıyor. Orienteering, önceleri zorlu doğa koşullarında yapılıyordu. Daha sonraları kapalı mekanlara taşınarak hazine avı adı altında daha basit, problem çözmeye yönelik, takım çalışmasını destekleyen şekillerde yapılmaya başlandı. Orienteeringe başlamak için bütün ihtiyacınız; bir pusula, bir harita ve spor kıyafetler. Altimetre, GPS kullanmak gerekmiyor. Harita, modern orienteeringin olmazsa olmaz şartıdır. Eger civarınızda orienteering haritası yapılmış bölge yoksa bu sporu yapma şansınız yok maalesef. Bölgenizde, şehrinizde birlik olun herşeyden önce harita yaptırmaya çalışın. Bu haritalar ancak özel orienteering harita yapımcıları tarafından yapılabiliyor. Meslekleri bu. Bu adamlardan dünyada fazla yok. Belki 50 tane. Ülke ülke dolaşıp harita yapıyorlar. Böyle bir haritanın yapılması icin önce 1:10.000’lik ve üzerinde eşyükselti çizgileri olan temel harita lazım. Bunu sizin bulmanız gerekiyor. Belediye’den, orman bölge müdürlüğünden ya da başka bir yerden. Temel haritanız yoksa orienteering haritası yapımcıları bir işe yaramıyor. Temel harita üzerine bir harita yapımcısı arazide çalışıp onu orienteering haritası haline getiriyor. Gündüz arazide çalışıp akşamları çizdiklerini bilgisayara taşıyor. Araziyi bir oya gibi işliyor. 1m yüksekliğinde bir kaya, 2 m2’lik bir ıslak alan bile tek tek işleniyor. Bir uzman haritacı 1 haftada iyi hava koşullarında ancak 1 km2 alan haritalayabiliyor. Eskiden orienteering’de çok uzun mesafeleri koşmak marifetmiş. Şimdi gelişen haritacılık ve teknik sayesinde ufak alanda sürat ve doğru yol kararları vermek önemli. Büyük yarışlarda bir yerde birkaç saniye takılmanız sıralamada yerinizi hemen değişmesine sebep olabilir. NEREDE YAPILIR Özel bir saha gerekmediği için , orienteering ormanlık arazilerden, çöllere, kapalı parklardan, çalılık alanlara kadar dünyanın her yerinde yapılabilen bir spor.
ORYANTİRİNG TÜRLERİ Uluslararası Oryantiring Federasyonu’nun organize ettiği a) Koşarak (Foot Orienteering), b) Kayakla (Ski Orienteering), c) dağ bisikletiyle (Mountain Bike Orienteering), d) elle kullanılan özürlü arabasıyla (Trail Orienteering) yapılan türleri bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda yazılı ve görsel basının ilgisini çekmek için kent içlerindeki parklarda yapılan türü de bulunmaktadır. Bu tanıtım yazısının aşağıdaki bölümlerinde Oryantiring, koşarak yapılan Oryantiring anlamında kullanılacaktır. Diğer Oryantiring türlerinin ülkemizde ortaya çıkacak taleplere göre zaman içinde gelişeceği tahmin edilmektedir. Foot Oryantiring - Koşarak Oryantiring Ski (Kar Kayağı İle) Orienteering
Mountain Bike (Dağ Bisikleti İle) Orienteering Trail (Engeliler İçin) Orienteering Tekerlekli sandalye kullanılarak yapılan bir spordur. Fazla engebeli olmayan bir arazide yön bulma zekası gerektirir.
ORYANTİRİNG YARIŞMASI NASIL OLUYOR? Amaç yarışmaya başladıktan sonra hedef noktalarını belirlenen sırada dolaşarak en kısa zamanda varış noktasına ulaşmaktır. Oryantiring sporunda atletik kapasite önemli olmakla birlikte tek başına yeterli değildir. Yarışmacı belirlenmiş, işaretlenmiş bir parkur olmadığı için arazide bir noktadan diğer noktaya tamamen kendi karar verdiği bir rotayı izleyerek gider. Bu sırada kısa zamanda doğru karar verebilmesi çok önemlidir. Özetle aklını, zihnini iyi kullanamayan bir sporcunun Oryantiring yarışmalarında başarılı olması mümkün değildir. Bu özelliği nedeniyle bizlerinde severek ve sık sık kullandığımız gibi Oryantiring “Koşarak Santranç Oynanan Spor” olarak da anılır. ORYANTİRİNG HARİTASI Yarışmalarda kullanılan Oryantiring Haritası özellikle Oryantiring sporunun ihtiyaçlarını karşılayan özel bir haritadır. Onu klasik coğrafi haritalardan ayıran hatta üstün kılan özellik; coğrafi haritaların içerdiği bilgileri kapsamasının yanında ayrıntıya inerek Oryantiringe özgü bilgileri içermesidir. Örneğin çitler, bitki örtüsü, özel nesneler, kaya grupları, yollar, enerji nakil hatları vb. kısacası arazide görülen her şey bu haritalarda gösterilmektedir. Bu haritalar Uluslararası Oryantiring Federasyonu’nun belirlediği standartlara göre tüm dünyada aynı renkler, kodlar, açıklamalar vb. özellikler kullanılarak hazırlanmaktadır. Haritalar yarışmayı düzenleyenler (kulüpler, federasyonlar) tarafından hazırlanarak yarışma öncesi katılımcılara verilmektedir. ORYANTİRİNG PUSULASI Oryantiring yarışmalarında kullanılan bir diğer malzeme Oryantiring Pusulası’dır. Haritayı yönüne koymamızı bir başka ifade ile gidilecek yönün belirlenmesinde kullanılan pusula ayakkabı ve giysilerin dışında yarışmacıların sahip olması gereken yegane malzemedir. ORYANTİRİNG PARKURU Koşarak yapılan standart bir Oryantiring parkuru; ÇIKIŞ (haritalarda üçgen işareti ile gösterilir), belirli sırada ziyaret edilmesi zorunlu HEDEF NOKTALARI (sayısı değişkendir, haritalarda daire işareti ile gösterilir, Hedef Noktasında 30x30x30 cm boyutlarında bezden yapılmış, beyaz turuncu renklerinde bayrak ve oraya gidildiğinin belirlenmesi için kontrol aygıtı bulunur, kontrol aygıtı elektronik olabileceği gibiherbiri kağıt üzerinde ayrı delikler açan, görünüşü bürolarda kullandığımız tel zımbalara benzeyen zımbalar şeklinde de olabilir) ve VARIŞ (haritalarda iç içe geçmiş iki daire ile gösterilir)’ tan oluşur. Orienteering'in bir de türleri var..
Normal: Zamana karşı olan yarışlar. Bu türde arazideki tüm kontrol noktalarının bulunmuş olması lazım. Bir nokta yanlış ya da eksik olarak kontrol kartına zımbalanmışsa diskalifiye olunuyor. Bu tür yarışlarda herkesin deneyimli olması lazım. Skor-orienteering: Maksimum puan toplama esasına göre yapılır. Yeni başlayanların katıldığı yarışlar için tavsiye edilir. Her noktanın bir değeri vardır. Zaman önceden belirlenmiştir. Bu zamanı aşanlar ceza puanı alırlar. Relay orienteering: Bayrak yarışı şeklinde yapılır. Ekipler halinde yarışılır. Ekibin her elemanı araziye sıra ile çıkar ve kendine ayrılmış noktaları bulmaya çalışır. FAYDALI BİLGİLER Orienteering yarışı nasıl yapılır? Önceden özel haritası çıkarılmış olan bir arazide diyelim 15 tane kontrol noktası yerleştirilmiş olsun. Noktalar bir orienteering bayrağı (kavuniçi-beyaz 30cmx30m ebatında) ve bir zımbadan oluşmakta. Bu noktalar haritada işaretli. Yarışmacının görevi start aldıktan sonra bu noktaları harita okuyarak, pusula kullanarak bulmak ve en kısa zamanda bitiş noktasına gelmek. Doğru noktayı bulduğunuz anda elinizdeki kontrol kartının ilgili kutusunu o noktadaki zımba ile deliyorsunuz. 15 noktayı da bulduysanız yani elinizdeki kartın üzerine 15 noktanın zımbasını bastıysanız, bitiş noktasına geldiğinizde hakemler sizin noktaları bulup bulmadığınızı ellerindeki anahtar karttan kontrol eder.Bu işlemi en kısa sürede yapan kazanır. Ormanda kaybolan oluyor mu? Kaybolmayan oluyor mu diye sormalı? Nasıl ki yürümek düşe kalka öğrenilirse, orienteering de kaybola kaybola öğrenilir. Ancak orienteering'de kaybolmaktan kasıt, yerini şaşırıp yarışta zaman kaybetmek. Harita ve yön bulma becerilerinizi geliştirdikçe ormanlar sizin eviniz olacak, kırmızı şapkalı kız fobisinden kurtulacaksınız. Kurtlar sizden korkmaya başlayacak. Start: Yarışmacıların start anında bir pusulası olması lazım. Harita ve kontrol kartı start anında size veriliyor.İşte o anda zamanınız başlıyor. Her iki dakikada bir kişi start alabiliyor. Start saatiniz, dakikası ile elinizdeki kontrol kartınıza kaydediliyor. Bitirdiğinizde bitiş zamanı yazılıyor. Aradaki fark sizin zamanınız oluyor.
Kontrol kartını kaybetmemeniz lazım. Yoksa diskalifiye olursunuz.
Yarış alanı 1km2 ile 10km2 arası değişebilir. Aynı yarış alanında değişik zorlukta parkurlar olabilir.
Parkur: Yarışlarda noktalar öyle bir yerleştiriliyor ki sırasıyla takip ettiğinizde birinin peşi sıra gelen noktalardan oluşan bir rotayı tamamlamış oluyorsunuz. Birbirini takip eden iki nokta arasındaki mesafe nadiren 1km'yi geçer. Modern Orienteering eskiden sanıldığı gibi haldır haldır koşma değildir.
Parkur zorlukları: Parkur zorlukları uzunluklarına ve noktaların arazide konduğu yerlere göre değişiyor. Örneğin kolay bir parkur toplam 2 km uzunluğunda olabilir ve noktalar patika yanlarına ya da bir derenin kıvrımı gibi bariz noktalara yerleştirilir. Orta zorlukta parkurlar 6 km civarında olur.
Noktalar patika ve bariz doğa şekillerinden uzakta olur. Büyük yarışlarda 12 km civarı parkurlar var. Bu tür yarışlarda, özellikle zor parkurlarda yer şekillerini ve haritayı çok iyi okumak lazım.Çünkü noktalar çok şaşırtıcı ve civarında bariz bir şekil olmayan yerlere yerleştiriliyor! Park Orienteering Doğal alanlarda özellikle de ormanlık alanlarda yapılan Orienteering izlenebilecek bir spor olmadığı için TV'den naklen yayınlanamıyor. Ancak başlangıç ve bitiş ortamının çekimi yapılabiliyor. Bu yüzden orienteeringi ve buna bağlı endüstriyi geliştirmek, orienteeringi Olimpiyatlara taşımaya çalışanlar park-orienteering'i icat etmişler. Bu yarışlar çoğu zaman şehrin ortasında bir parkta yapılıyor ve bu sayede rahatça çekim yapılabiliyor. Park-Orienteering geniş halk kitlelerine bu sporu sevdirme amacı ile de yapılıyor. Çevresinde ormanlık alanı olmayan metropoller için ideal olabiliyor. Art (Sanatsal) Orienteering Kavramsal olarak Süleyman Demirel Üniversitesi Basın, Yayım ve Halkla İlişkiler Şubesi Okutmanı, Sayın Ressam Fatma Nilhan Bilgiç tarafından türetilmiştir. İlk defa aynı üniversitenin her yıl Mayıs ayında yapılan 2004 yılı Bahar Şenliği programında uygulanacaktır. Kampus alanındaki hedeflerde fener yerine resim, heykel grafik vb. sanat eserleri kullanılacak, yarışmacılardan sanat eserlerini betimlemeleri, eserin ya da eser üreticisinin adını hatırlamaları istenecektir. Ship (Gemi) Orienteering Yurdumuzda ilk defa 2003 yılında İstanbul Orienteering Grubu tarafından İstanbul'da yapılmıştır. Gemi içerisinde yapılır. Ayrıntıları için İOG Başkanı Alex Kalenderoğlu'ndan bilgi alınabilir. Su Altı Orienteering Aletli ya da serbest dalış teknikleri ile yapılmaktadır. Özellikle haritalandırma süreci oldukça güçtür. Mountain Bike (Dağ Bisikleti İle) Orienteering Hem bu sporu hem de dağ bisikletini sevenler için güzel bir spordur. Eğimli arazide bisiklet sürebilme ve yön bulma zekası gerektirir. Harita ve pusula gidona takılabiliyor. Ski (Kar Kayağı İle) Orienteering Genelde tur kayağı ile yapılmaktadır. Ağır kış şartlarına dayanıklılık ve yön bulma zekası gerektirir. İki elde kayak batonları olduğu için harita ve pusula bir düzenekle göğse takılır. Yarışmacı bu düzenek sayesinde haritayı ve pusulayı daha rahat kullanabilir. Foot Oryantiring - Koşarak Oryantiring Koşarak ya da yürüyerek yapılan bir spordur. En yaygın orienteering türüdür. Tabanvay orienteering'i de diyebiliriz. En çok uygulanan foot orienteering türleri aşağıdaki gibidir; Standart Belirli sayıdaki hedef belirtilen sırayla en kısa sürede bulunmaya çalışılır. Koridor(Norveç) Haritanın bazı alanları silinir, sadece noktaların etrafı ve noktalar arası doğrusal hatlar kalır. Bu teknik alan küçükse ve çok nokta varsa oldukça faydalıdır. Noktalar belirtilen sırayla ziyaret edilmelidir. Hafıza(Memory) Bu, Norveç'e çok benzeyen bir çeşittir. Tek fark katılımcının haritası yoktur. Katılımcı noktaların yerini hatırlayarak bulmalıdır. Büyük Çember Haritada eksik yoktur fakat çemberler daha büyüktür. Diğerlerinin aksine hedefler çemberin merkezinde değildir. Çember içinde belirtilen yüzey şeklinden birden fazla bulunur. Kontrol kartındaki ayrıntılar yardımıyla hedefler sırasıyla bulunur. Çizgi (Line) Haritada noktaların yeri daire içine alınmaz. Katılımcılar harita üzerine çizilmiş hattı takip ederek bu hat üzerindeki noktaları bularak toplu iğne yardımıyla haritaya noktaların yerini işaretler. Milimetrik sapmalar katılımcıya puan kaybettirir. Değişmiş Harita (Modified Map) Harita üzerindeki bazı elemanlar çıkartılabilir. Örneğin sadece eşyükselti eğrisi olan bir harita katılımcıların eşyükselti okuma kabiliyetlerini artırır. Haritanın renkleri silinmiş, insan yapımı yapılar ve bitki örtüsü taramaları kaldırılmıştır. Yıldız (Star) Yeni başlayan için tavsiye edilen bu yöntemde her nokta için ayrı bir harita vardır. Katılımcı bir harita seçer, noktayı bulur, başka bir harita için başlangıç noktasına döner. Skor (Score) En çok puanı toplama esasına göre yapılır. Yeni başlayanların katıldığı yarışlar için tavsiye edilir. Her noktanın bir değeri vardır. Zaman önceden belirlenmiştir. Bu zamanı aşanlar ceza puanı alırlar. Relay (Bayrak Yarışı) Orienteering
Bayrak yarışı şeklinde yapılır. Ekipler halinde yarışılır. Ekibin her elemanı araziye sıra ile çıkar ve kendine ayrılmış noktaları bulmaya çalışır. Show Yaklaşık 200x200 m2'lik bir alanda bir çalı fidanının ve hatta tek tek ağaçların bile göründüğü 1/500 ölçekli bir harita kullanılır. Yüksek karar verme gücü de gerektiren yarışta aynı anda start alan rakipler nedeniyle stresi oldukça yoğun yaşanabiliyor
|